बालबालिकालाई कुलतमुक्त राख्न अभिभावकको भूमिका

आजको विश्व आक्रान्त सोच, परालको आगो जस्तै विकास र चुरोटको धुवाँजस्तै जिन्दगीको भुमरीमा फन्को लगाईरहेको छ। हाम्रो मुलुक , प्रत्येक वर्ष २७ हजार क्यान्सर पीडित थप्दै उघ्रेको छ। प्रत्येक साँझ यहाँ गाँजाको सर्को र रक्सीको नसा सँगै अर्बौं रुपियाँको लागुपदार्थ ओसारपसार र प्रयोग गरिदै आएको छ। यस्तो चरम परिस्थितिलाई न्यूनिकरण र नियन्त्रणका निम्ति सर्वोत्तम भूमिका खेल्ने भनेकै अभिभावक हुन् । तसर्थ धूम्रपान , मध्यपान र लागुपदार्थ भनेको आखिर के हो त? यसले पार्ने असर के कस्ता छन् त? जोगिने उपाए के के हुन् ? भन्ने प्रश्नको जबाफ हरेक गाउँ , टोल , समाज र प्रत्येक ब्याक्तिको मन मस्तिष्कमा पुर्याउन जरुरी छ। धूम्रपान : अर्थात् धुवाँको शाब्दिक अर्थ धुवाँ खाने वा धुवाँको सर्को तान्ने भन्ने हुन्छ । चुरोट , बिडि , हुक्का पाइप , पातमा सुर्ती बेरेर त्यसको धुवाँलाई मुखले तानेर धूम्रपान गर्ने गरिन्छ। मादक पदार्थ पिउने वा सेवन गर्ने कामलाई मध्यपान भनिन्छ । संसारमा धेरै थरिका जाँड, रक्सीहरु पाइन्छन् । ती जाँड रक्सी नै मादक पदार्थ हुन् । नेपाली समाजमा रक्सी खानेलाई रक्स्याहा र जाड खानेलाई जड्याहा भनिन्छ ।मादक वस्तु वा नसादर पदार्थलाई लागुपदार्थ भनिन्छ।लागुपदार्थमा गाँजा , भाङ , चरेस , अफिम आदि पर्छन् । लागुपदार्थको प्रयोग मानिसले धुवाँका रुपमा , पिएर , खानामा मिसाएर , सिरिन्जमा राखेर गर्ने गरेको पाइन्छ । 

कुनै पनि ब्यक्ति धुम्रपान गर्ने , खैनी खाने, जाँड रक्सी खाने, लागू औषध अर्थात् नसाको लागि प्रयोग गरिने औषधि प्रयोग गर्ने बानी लिएर जन्मेको हुँदैन । उसले यी सबै बानी परिवार र समाजबाट नै सिक्ने हो। वास्तवमा चुरोट , सुर्ती लाई लागू पदार्थ भनिदैन। चुरोट , सुर्ती को नसा लामो समय रहदैन र यसले मानिसलाई लठ्ठ पारिहाल्दैन । तर चुरोट वा सुर्तीमा बढी नसा लाग्ने कुरा मिसाएर सेवन गरियो भने त्यसलाई लागू पदार्थ भन्न सकिन्छ । चुरोट , जाँडरक्सी , लागू पदार्थ जस्ता कुराहरुका प्रयोगकर्तालाई पहिला मैले आफू खुसि प्रयोग गरेकोले मन लागेको बेला छाड्न सक्छु भन्ने लाग्छ तर पछि गएर लागूपदार्थले आफुलाई नै नियन्त्रण गरेको र आफू त्यसपछि आस्रित भएको उसले पत्तो पाउदैन । नेपालमा १ लाख ७५ हजार लागू औषध प्रयोग कर्ता रहेको अनुमान छ। तसर्थ लागू औषध दुरुपयोगको समस्या दिनानुदिन भुसको आगो झैँ फैलिरहेको छ । लागू औषध अबैध ओसारपसार लाई अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै अपराधको रुपमा हेरिन्छ । त्यसैले यो एउटा विश्वकै साझा समस्याको विषय बनेको छ । नेपालमा गाँजा , चरेस जस्ता पदार्थ खुल्ला रुपमा बिक्रीवितरण गर्नमा लागू औषध नियन्त्रण ऎन २०३३ ले प्रतिबन्ध लगाउने काम गरेको र यसै ऎनअन्तर्गतकै दफा ४ अन्तर्गत निषेध गरिएका कार्य गर्ने व्यक्तिलाई अपराधको मात्रा अनुसार देहाय बमोजिम सजाय हुनेछ :

(क) गाँजा सेवन गर्ने व्यक्तिलाई एक महीनासम्म कैद वा दुईहजार रुपैयाँसम्म जरिवाना ।

(ख) पच्चीसवटा बोटसम्म गाँजाको खेती गर्ने व्यक्तिलाई तीन महीनासम्म कैद वा तीनहजार रुपैयाँसम्म जरिवाना ।

(ग) पच्चीसवटा बोट भन्दा बढी गाँजाको खेती गर्ने व्यक्तिलाई तीनवर्षसम्म कैद वा पाँचहजार रुपैयाँदेखि पच्चीसहजार रुपैयाँसम्म जरिवाना ।

(घ) अफिम, कोका वा सो बाट बनेको लागू औषधको सेवन गर्ने व्यक्तिलाई एक वर्षसम्म कैद वा दश हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना ।

(ङ) नेपाल सरकारले समय समयमा नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी तोकिदिएका प्राकृतिक वा कृत्रिम लागू औषध वा मनोद्वीपक पदार्थ (साइकोट्रपिक सब्स्ट्रान्स) र तिनको लवण र अन्य पदार्थ समेतको दुव्र्यसन गर्ने व्यक्तिलाई दुई महीनासम्म कैद वा दुईहजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुबै सजाय ।

धूम्रपान , मध्यपान र लागू पदार्थ कसरी गर्न पुग्छन् ?? प्रश्न उठ्छ ।किशोरकिशोरीले बाबुआमाको यथेष्ट वा पूरा हेरचाह नपाउनु , परिवारका वयस्क सदस्य दुर्ब्यसनी हुनु , कुसङ्गतमा लाग्नु , लहलहैमा लाग्नु, तिरस्कृत हुनु , सामाजिक र संस्कृति परम्परा , जिज्ञासुको स्वभाव , बेरोजगारी जस्ता कारण हुन सक्छन् । जसले गर्दा अनेकौं असरहरु खेप्नुपर्ने हुन्छ। जस्तैः मानसिक प्रभाव , सामाजिक असर , आर्थिक समस्या , शारीरिक समस्या , झै झगडा, विस्वासको कमि र एच. आई. भि संक्रमीत पनि हुन पुग्छन् । यो समस्याबाट किशोरकिशोरीलाई टाढा राख्नुमा अभिभावकको ठूलो भुमिका रहन्छ।

परिवारमा बाबुआमाले आफ्ना बाबुनानिहरुलाई यथेष्ट समय छुट्याउने , समाजमा युवामैत्री वातावरणमाको सिर्जना गर्ने , उनिहरुलाई सामाजिक कार्यमा सम्लग्न हुन प्रेरित गर्ने , टोलटोलमा कला, सस्कृती , नित्य , संगीत , खेलकुद आदि सम्बन्धि कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने, परिवारका सदस्यहरुबिच यसका असरहरु बारे छलफल गर्ने , -चुरोट, रक्सी ,लागू पदार्थ विज्ञापन र बिक्रीवितरणमा बन्देज लगाउन आ-आफ्नो क्षेत्रमा वकालत गर्ने गर्नुपर्छ । भनिन्छ नि सदस्य -सदस्य मिलेर परिवार , परिवार -परिवार मिलेर समाज र समाज - समाज मिलेर सिङ्गो रास्ट्र बन्छ । त्यसरी नै यदि एक दुई सदस्यले ठिक बेठीक पत्ता लगाई सोही अनुसार उचित काम गरि आफ्नो परिवारलाई धूम्रपान , मध्यपान र लागू पदार्थ मुक्त बनाउछ भने उसले रास्ट्र लाई नै ठूलो सहयोग पुर्याएको हुन्छ ।परिवारमा कुनै सदस्य कुलतमा फसेको छ भने उसलाई गाली गलोच गरेर होईन , त्यो एक किसिमको रोग हो उपचार गरे निको हुन्छ भन्ने सन्देश दिएर दुव्र्यवहारबाट जोगाउन सकिन्छ। कुनै परिवारमा देखिन्छ , घरको मुल सदस्यले चुरोट सल्काउन आफ्ना छोराछोरीलाई अर्याएका हुन्छन् र छोराछोरीले पनि बानी परेर सो कारणले गर्दा कुलतमा फसेको पाइन्छ। त्यसकारण सुरु आफै बाट गर्ने हो , आफुले पनि धूम्रपान , मध्यपान र लागू पदार्थ सेवन नगरौं , छोराछोरीलाई पनि सेवन गर्नबाट टाढा राखौं ।

यसरी हामी यो निष्कर्षमा पुग्न सक्छौं कि धूम्रपान , मध्यपान र लागू पदार्थमा परिवारको ठूलो भुमिका हुन्छ । यसको अलबा पनि नेपालले अब प्रशासनिक निकायबाट मात्र धूम्रपान , मध्यपान र लागू पदार्थ नियन्त्रण गर्न असम्भव हुन्छ भन्ने बुज्नु पर्छ । सबै राजनीतिक दलहरुसङ यसको नियन्त्रणको एजेन्डा बन्नुपर्छ । यो समस्याको समाधान गर्न प्रहरी , प्रशासन , कानुन , ब्याबसायी , सरकारी वकिल , र अदालतको प्रयास पर्याप्त छैन ।अर्को अर्थमा भन्ने हो भने यी सम्बन्धित निकायहरूको काममा विश्व्सनियताको कमि भएको छ । अभिभावकको हैसियतमा राजनीतिक दल र सम्पुर्ण राज्य नै यसको नियन्त्रणमा कसरी लाग्नु पर्छ भन्ने सोच्नुपर्ने बेला आएको छ । त्यसकारण हामी सबैले यसमा हातेमालो गरौँ ।

यहि नै हाम्रो श्रद्धाभक्ती हो !